قهوه و دیابت (بررسی علمی و عملی تأثیر قهوه بر دیابت نوع ۲)

قهوه یکی از محبوب ترین نوشیدنی ها در جهان است: بیدارکننده، مزه دار، همراه فرهنگ های مختلف. اما آیا این نوشیدنی تأثیری بر بیماری مزمن دیابت دارد؟ بیش از چند دهه، پژوهش های علمی گوناگون، هم در سطح اپیدمیولوژی (جامعه شناسی سلامت)، هم بالینی، و هم تجربی به بررسی رابطه بین مصرف قهوه و خطر یا مدیریت دیابت نوع ۲ پرداخته اند. در این مقاله به بررسی شواهد به روز، مکانیزم های زیستی، مزایا و مخاطرات، و کاربرد عملی برای کسانی که مبتلا به دیابت هستند یا در معرض خطر آن اند می پردازیم.

دیابت چیست؟ چرا مهم است؟

دیابت نوع ۲ بیماری ای است که معمولاً به دلیل مقاومت به انسولین و اختلال در تولید انسولین رخ می دهد. فرد مبتلا توانایی کافی برای تنظیم سطح گلوکز خون را از طریق انسولین ندارد یا پاسخ سلول ها به انسولین کاهش یافته است. پیامدها شامل افزایش قند خون، مشکلات عروقی، افزایش خطر بیماری های قلبی، کلیوی، عصبی و زخم هاست.

پیشرفت سریع دیابت نوع ۲ در دهه های اخیر، همراه با تغییر سبک زندگی (غذاهای پرکالری، فعالیت کم بدنی، اضافه وزن)، باعث شده که هر عامل تغییردهنده احتمالی، از جمله نوشیدن قهوه، مورد توجه قرار گیرد.

شواهد اپیدمیولوژیک: مصرف قهوه و کاهش خطر دیابت نوع ۲

مطالعه مروری Kolb و همکاران (2021) نشان داده است که مصرف مداوم قهوه (هم کافئین دار، هم بدون کافئین) با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ همراه است.

مطالعات تأیید کرده است که مصرف روزانه قهوه به صورت دوزپاسنش (dose-response) خطر دیابت نوع ۲ را کاهش می دهد.

متاآنالیز و بررسی ها نشان داده اند که افزایش مصرف قهوه حتی به مقدار ۳ تا ۴ فنجان در روز، نسبت به مصرف کمتر یا عدم مصرف، تقریباً ۲۰–۳۰٪ کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را همراه دارد.

شواهد از آزمایشات بالینی و مطالعات عملی

اپیدمیولوژی نشان داد کاهش خطر؛ آیا در آزمایشات بالینی هم تغییرات معناداری دیده شده است؟

• مطالعه تصادفی ۱۶ هفته ای بر روی مردانی با پیش قند خون نشان داد که مصرف پنج فنجان قهوه در روز به بهبود تحمل گلوکز کمک می کند نسبت به گروهی که قهوه مصرف نمی کنند. MDPI

• مطالعه ای روی تفاوت نوع قهوه ها (درجه برشته سازی، میزان پلی فنول ها) نشان داده است که قهوه با برشته سازی سبک (که پلی فنول های بیشتری حفظ می شود) تأثیر بهتری بر کاهش چربی بدن و درصد چربی دارد.

مکانیزم ها:

چرا و چگونه قهوه ممکن است برای دیابت مفید باشد

چند مسیر زیستی وجود دارد که قهوه ممکن است از طریق آن ها روی کاهش خطر دیابت تأثیر بگذارد:

• پلی فنول ها و آنتی اکسیدانت ها ترکیباتی مثل کلروژنیک اسید، اسید کافئیک، فرولیک اسید، سیناپیک اسید و غیره، می توانند استرس اکسیداتیو (ضروری در بروز مقاومت به انسولین) را کاهش دهند. MDPI+2News-Medical+2

• کاهش التهاب مزمن التهابات مزمن پایین سطح (مثل افزایش فاکتورهایی مثل TNF-α، IL-6) در بروز مقاومت به انسولین نقش دارند؛ مطالعات نشان داده اند مصرف قهوه منجر به کاهش این فاکتورها می شود. MDPI+1

• بهبود حساسیت به انسولین و متابولیسم گلوکز چند مطالعه نشان داده اند که مصرف قهوه منظم توانایی بدن را برای پاسخ بهتر به انسولین افزایش می دهد، گلوکز خون ناشتا و بعد از غذا بهبود می یابد.

• تأثیر بر میکروبیوم روده گرچه شواهد هنوز محدود است، اما بعضی مطالعات حیوانی و مقدماتی انسانی نشان می دهند که ترکیبات قهوه می توانند روی ترکیب میکروبیوم روده تأثیر بگذارند، که خود به بهبود متابولیسم گلوکز کمک می کند. ScienceDirect+1

  تأثیر نوع و روش تهیه قهوه

• قهوه با برشته سازی سبک تا متوسط ممکن است پلی فنول بیشتری داشته باشد.

• قهوه فیلتر شده نسبت به قهوه غیر فیلتر (مثلاً ترکیش، یا بعضی نوشیدنی های اسپرسو که دیره ای بدون فیلتر دارند) ممکن است عوارض کمتری داشته باشد.

• قهوه بدون کافئین (decaffeinated) در برخی مطالعات نیز فواید مشابهی نشان داده است، هرچند ممکن است کمی کمتر باشد.

مخاطرات و نکات هشداردهنده

با وجود شواهد مثبت، چند نکته قابل توجه است:

• کافئین و تأثیرات آن بر قند خون در افراد مبتلا: در برخی افراد، مصرف کافئین می تواند حساسیت به انسولین را به صورت موقتی کاهش دهد یا تحمل گلوکز پس از مصرف غذا را مختل کند.

• مقدار و نوع مصرف: مصرف بسیار زیاد قهوه ممکن است با مشکلاتی همراه باشد (اختلال خواب، استرس، فشار خون بالا). تعادل مهم است.

• افزودنی ها و طعم دهنده ها: قهوه ای که با شکر زیاد، خامه، شربت و افزودنی های پرکالری مصرف شود، ممکن است فواید قهوه را خنثی کند یا حتی باعث بدتر شدن وضعیت قند خون شود.

• تفاوت های فردی: افراد متفاوت به کافئین حساسیت های متفاوتی دارند، و وضعیت کلی سلامتی، مصرف داروها، سن، وزن، ژنتیک همه تأثیرگذارند.

پیشنهادات عملی: چگونه قهوه را به نحوی مصرف کنیم که بیشترین بهره برای پیشگیری یا مدیریت دیابت داشته باشیم

• میزان مصرف معقول مطالعات نشان می دهند مصرف ۳ تا ۵ فنجان قهوه در روز ممکن است بهترین اثرات را داشته باشد. کمتر از آن ممکن است اثر کمتر، بیشتر از آن ممکن است عوارض جانبی داشته باشد.

• انتخاب نوع قهوه

  • قهوه فیلترشده: فیلتر کردن برخی ترکیبات مضر دیره ای را حذف می کند.

  • قهوه با برشته سازی سبک تا متوسط: نگهداری بیشتر پلی فنول ها.

  • قهوه بدون کافئین نیز اگرچه تأثیرش کمتر است، ولی گزینه خوبی برای کسانی است که نسبت به کافئین حساسند.

• دوری از افزودنی های پرکالری اجتناب از شکر زیاد، خامه سنگین، شربت های شیرین و طعم دهنده های پرکالری.

• زمان مصرف و همراهی با وعده ها نوشیدن قهوه همراه با یا بعد از وعده غذایی می تواند از نوسان شدید گلوکز پس از غذا جلوگیری کند (به ویژه اگر غذا حاوی کربوهیدرات بالا باشد).

• مراقبت و کنترل فردی برای افراد مبتلا به دیابت یا کسانی که در معرض زیاد قند خون هستند، مهم است میزان قند خون ناشتا و بعد از غذا را بررسی کنند و ببینند چگونه قهوه روی آن اثر دارد. همچنین با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود، خصوصاً اگر داروهای کاهنده قند مصرف می کنند.

نتیجه گیری

شواهد علمی، هم از نظر جامعه شناسی سلامت و هم از آزمایشات بالینی، نشان می دهد که نوشیدن منظم قهوه می تواند یک عامل کمک کننده در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ باشد و در مدیریت آن مفید واقع شود. جدا از کافئین، ترکیبات بیواکتیو مانند پلی فنول ها (به ویژه کلروژنیک اسید) نقش مهمی ایفا می کنند. اما نه هر نوع قهوه و نه هر نحوه مصرفی؛ نوع قهوه، میزان مصرف، روش برشته شدن، افزودنی ها و وضعیت سلامت فردی همه مؤثرند.